فلسفه به وجود آمدن فیش حج به طور کلی در راستای ساماندهی و مدیریت پروسه ثبت‌نام و اعزام زائران به حج تمتع و عمره شکل گرفته است. در ادامه به جزئیات این موضوع پرداخته می‌شود:
1. افزایش تقاضا برای حج
یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری فیش حج، افزایش تعداد مسلمانانی است که علاقه‌مند به انجام مناسک حج هستند. با توجه به محدودیت در ظرفیت حج که توسط عربستان سعودی (بر اساس سهمیه‌بندی برای کشورهای مختلف) تعیین می‌شود، لازم بود سیستمی برای مدیریت این تقاضا طراحی شود.
2. توزیع عادلانه سهمیه حج
هر سال سهمیه‌ای محدود برای تعداد زائران در نظر گرفته می‌شود. کشورها باید این سهمیه‌ها را میان متقاضیان خود به روشی عادلانه تقسیم کنند. ایجاد سیستم فیش حج و نوبت‌دهی، این امکان را فراهم کرد که افراد بر اساس زمان ثبت‌نام خود به نوبت و بدون بی‌عدالتی اعزام شوند.
3. جلوگیری از هرج‌ومرج و بی‌نظمی
اگر این فرآیند سامانه‌مند نبود، احتمالاً ثبت‌نام برای حج منجر به هرج‌ومرج می‌شد. فیش حج به سازمان حج و زیارت این امکان را می‌دهد که مراحل ثبت‌نام، دسته‌بندی، و اعزام زائران را با نظم و ترتیب به سرانجام برساند.
4. ایجاد شفافیت و نظام اقتصادی
سیستم فیش حج باعث می‌شود که سرمایه‌های مرتبط با حج (مانند هزینه اولیه ثبت‌نام) به شکلی کنترل‌شده و شفاف مدیریت شود. این منابع می‌توانند در بانک‌ها و مؤسسات مالی نگهداری شوند و در طرح‌های مالی مورد نیاز استفاده شوند، بدون اینکه برای مردم سختی ایجاد شود.
5. نوبت‌دهی بلندمدت
با توجه به محدودیت‌های موجود، امکان اعزام زائران حج ممکن است سال‌ها طول بکشد؛ به‌ویژه در کشورهای پرجمعیتی مانند ایران. بنابراین فیش حج راهکاری برای مشخص کردن اولویت زمان اعزام افراد است که آن‌ها بتوانند برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند.
6. مدیریت هزینه‌ها و پیش‌پرداخت‌ها
ثبت‌نام و پرداخت اولیه برای دریافت فیش حج کمک می‌کند تا زائران بتوانند در طی زمان هزینه‌های سفر حج را مدیریت کرده و از پرداخت یکباره مبالغ سنگین جلوگیری کنند.
7. قابلیت نقل و انتقال فیش حج
یکی دیگر از مزیت‌های فیش حج، امکان انتقال آن به شخص دیگر است. این قابلیت به افرادی که دیگر قادر به سفر نیستند اجازه می‌دهد سهمیه خود را حفظ کرده یا به افراد دیگر واگذار کنند. این موضوع به صورت غیرمستقیم باعث ایجاد نوعی بازار منظم برای سهمیه‌های حج شده و از ایجاد مشکلات قانونی جلوگیری می‌کند.
جزئیات اولویت‌بندی و نقل‌و‌انتقال فیش‌های حج
اولویت فیش حج تمتع
برای حج تمتع، ثبت‌نام زائران در بازه زمانی سال 1379 تا پایان اسفند 1386 انجام شده است. اولویت اعزام به ترتیب تاریخ ثبت‌نام و صدور فیش حج مشخص می‌شود. برای مثال، زائرانی که تا تاریخ 30 خرداد 1385 ثبت‌نام کرده بودند، در سال 1393 موفق به انجام این سفر شده‌اند. هر سال سازمان حج و زیارت بر اساس ظرفیت‌های اختصاص‌یافته از سوی دولت عربستان و میزان تراکم ثبت‌نام‌ها، چند ماه از سال را برای اعزام زائران به ترتیب اعلام می‌کند. این بازه‌های زمانی معمولاً دو ماهه است و به مرور تاریخ‌های بعدی نیز اعلام می‌گردد.
اولویت فیش حج عمره
برای سفر حج عمره، ثبت‌نام در سال‌های 1386، 1387 و 1390 صورت گرفته است. در این دوره‌ها، اولویت اعزام زائران بر اساس قرعه‌کشی مشخص شده است. اولویت‌های مربوط به سال‌های 1386 و 1387 شامل شماره‌های 1 تا 300 است، در حالی که اولویت‌های 300 تا 600 برای افرادی در نظر گرفته شده که در سال 1390 ثبت‌نام کرده بودند.
نقل و انتقال فیش حج عمره و تمتع
- فیش حج عمره: نقل و انتقال فیش‌های عمره به افراد دیگر، تنها تا اولویت 600 امکان‌پذیر است. در این شرایط، انتقال برای افراد خارج از خویشاوندان درجه یک نیز قابل انجام است.
- فیش حج تمتع: فیش‌های صادرشده پیش از تاریخ 30 خرداد 1385 نیز قابلیت انتقال به افراد دیگر، غیر از خویشاوندان درجه یک، را دارند.
نکته مهم:
تاریخ‌های مذکور عمدتاً مربوط به تهران و شهرهای بزرگ است. با این حال، در برخی شهرستان‌ها ممکن است بر اساس تشخیص سازمان حج استان و با توجه به محدودیت ظرفیت کاروان‌ها، این تاریخ‌ها متفاوت باشند.
نتیجه‌گیری:
در کل، فلسفه به وجود آمدن فیش حج ترکیبی از مدیریت منابع محدود، توزیع عادلانه سهمیه‌ها و جلوگیری از بی‌نظمی بوده است. این سیستم به کشورهای مسلمان اجازه می‌دهد که با کاهش پیچیدگی‌ها و شفاف‌سازی فرآیندها، مراسم حج را به بهترین شکل ممکن سازماندهی کنند.
